Inhoud-Content-Contenu

Ieper (stad)

Toeristische Dienst, Lakenhallen – Grote Markt 34, 8900 Ieper +32 57 239 220 toerisme@ieper.be

https://www.toerismeieper.be/

Geschiedenis

Oude vermeldingen van Ieper gaan terug tot de 11de eeuw. Rond 1170 werden door Filips van de Elzas stadsrechten toegekend.

De stad heeft een verleden van verwoestingen. De oorlogen van de Spaanse tijd en van Lodewijk XIV hadden de stad al getekend maar de verwoestingen van WO1 waren dramatisch.

Keure

In de vroege middeleeuwen was het volk ‘horig’, lijfeigenen geketend aan de grond en onderworpen aan de wil van de landvorst.

Vanaf einde 11^de eeuw verleenden vooruitziende vorsten – om de economische ontwikkeling te bevorderen – aan steden een ‘keure’ of ‘vrihede’.

Met de Grote Keure van Filips van de Elzas (rond 1170) kreeg ook Ieper het uniform stadsrecht gebaseerd op dat van Atrecht.

Lakenindustrie – opkomst, bloei en verval

Opkomst 11de eeuw

Schapen, zeehaven, turf, tempeliers zijn factoren die Ieper in de Middeleeuwen groot maken.

Dankzij de wol geleverd door de talrijke schaapshoeven in de buurt van Diksmuide en Veurne en de zeehaven Diksmuide, groeide Ieper in de elfde eeuw in amper een paar decennia uit van een grafelijk domeincentrum tot een handels- en textielstad waarvan de producten al omstreeks 1130 te koop werden aangeboden tot in het Russische Novgorod.

In 1127 was Ieper reeds het centrum van een gerenommeerde jaarmarkt die zelfs door Italiaanse kooplieden werd bezocht.

Diksmuide fungeerde als voorhaven van het zich snel ontwikkelende Ieper. Dat was toen de enige haven in Vlaanderen die gemakkelijk voor grotere zeeschepen bereikbaar was (de IJzer was na de stormvloeden van 1014 en 1042 een zeearm geworden terwijl Brugge, door de verzanding van de grote geul tussen Zeebrugge en Blankenberge, vanaf circa 1050 niet langer rechtstreekse toegang tot de zee had). Die toegankelijkheid was een absolute noodzaak, niet alleen om de afgewerkte producten vlot te kunnen exporteren, maar vanaf 1100 meer en meer ook om Engelse wol als grondstof te importeren.

Om Ieper met Diksmuide te verbinden werd het riviertje Iepere (dat via Oostende en Brugge naar zee stroomde) vanaf de 11de eeuw door kanalisering op de middenloop met de IJzer verbonden: de Ieperleet (leet betekent “aangelegd, aangepast”, de eind-t viel later weg).

Vanaf 1163 neemt Nieuwpoort de functie van Ieperse voorhaven over. Toen stichtte graaf Filips van de Elzas twee havensteden Nieuwpoort (wat zoveel als ‘nieuwe haven’ betekent), één aan de IJzermond (bedoeld als voorhaven van Ieper ipv Diksmuide) en één aan de monding van de Aa (later Grevelingen genoemd, bedoeld als voorhaven van Sint-Omaars). In 1180 volgde Damme, als voorhaven van Brugge, met rechtstreekse uitweg naar de Noordzee via het Zwin.

Vanaf de 12e eeuw werd, ten gevolge van het geleidelijk verdwijnen van de schorren en schaapsweiden, de inlandse wol minder belangrijk t.o.v. de invoer van Engelse wol.

Toen bleek de zware poldergrond uitstekend geschikt voor het verbouwen van meekrap, een verfplant die gebruikt werd om lakens rood te verven. Verder was er nog de turf, afkomstig van de veen- of moergronden, die de stad op grote schaal als energiebron kon aanwenden, en dit zowel voor huiselijk als voor industrieel gebruik.

En wanneer de Tempelorde in de 12de eeuw groeit en zich organiseert in provincies en baljuwschappen, wordt Ieper het belangrijkste centrum van de orde in het baljuwschap Vlaanderen.

Bloei – 13de eeuw

Dankzij de lakenindustrie kende Ieper zo in de 13^e eeuw zijn bloeiperiode , het was (na Gent en Brugge) de derde stad van Vlaanderen. een echte grootstad. In die periode werd de Lakenhalle met belfort gebouwd, net als het Vleeshuis en verschillende patriciërshuizen.

Verval – 14 en 15de eeuw

In de 14^e eeuw kende Vlaanderen enkele handelsconflicten met Engeland en kwam de lakennijverheid in moeilijkheden.

In 1379 brak de “Gentse Opstand” uit, de strijd van de Gentse burgerij met de Engelsen als bondgenoot tegen de centralistische macht van Franse koning en Vlaamse graaf, met op de achtergrond de Honderdjarige oorlog (strijd tussen tussen het huis Valois ‘Frankrijk’ en het huis Plantagenet ‘Engeland’ met de Franse troon als inzet) die de lakenhandel schaadt.

Ieper was trouw aan koning en graaf en kreeg één van de zwaarste slagen te verduren kreeg in zijn hele geschiedenis: het beleg door Engelse en Gentse troepen in 1383. Ieper hield stand maar herstelde nooit echt van het beleg.

Context ‘Beleg van Ieper’

toon meer ..

Jacob van Artevelde

Graaf Lodewijk van Nevers steunde Frankrijk tegen Engeland in de Honderdjarige Oorlog (1337 tot 1453; de strijd tussen het huis Valois en het huis Plantagenet om de Franse troon na het uitsterven van het huis Capet).

Dit schaadde de economische belangen van de Vlaamse steden: koning Eduard III van Engeland verbood in 1336 de uitvoer van wol en kort daarna ook van levensmiddelen. Deze maatregelen veroorzaakten in de Vlaamse steden, die leefden van de lakenhandel, werkloosheid en verpaupering.

Gent kwam in 1337, onder leiding van de lakenkoopman Jacob van Artevelde, in opstand tegen de graaf. Die bewerktstelt een stedenverbond tussen Gent, Brugge en Ieper.

De steden eisten dat het graafschap in overleg met de drie grote steden zou bestuurd worden en stellen zich neutraal op in het Frans-Engelse dispuut. De handelsrelaties met Engeland worden hersteld en Jacob van Artevelde verkrijgt van de Franse koning Filips VI de schrapping van al de gehate bepalingen van het Verdrag van Athis-sur-Orge (dat een einde maakte aan de Vlaamse Opstand van 1297-1305).

Maar de Franse koning houdt zich niet aan de afspraken. In september 1338 had de Franse vloot de Engelse vloot (die wol vervoerde naar Vlaanderen) aangevallen en verslagen (zeeslag bij Arnemuiden); bovendien had de Franse koning de teruggave van de kasselrijen Rijsel, Dowaai en Orchies geweigerd. Graaf Lodewijk was ondertussen naar Frankrijk gevlucht.

Nu is van Artevelde gedwongen kant te kiezen: in 1340 vervangt hij de neutraliteit door een militair, politiek en economisch-financieel verbond met Engeland. Op 26 januari 1340 wordt Eduard III te Gent tot koning van Frankrijk (en dus soeverein van Vlaanderen) uitgeroepen. Graaf Lodewijk werd vervangen door Simon de Mirabello (Simon van Halen), die tot ruwaard van Vlaanderen werd uitgeroepen. Het doel leek bereikt: de Engelse wol kon terug naar Vlaanderen en de steden behielden hun economische vrijheden en voorrechten.

Eduard III kreeg echter onvoldoende steun van zijn parlement om de strijd tegen de Franse koning voort te zetten, er werd een wapenstilstand afgekondigd die 5 jaar duurde.

Ondertussen was Vlaanderen in een economische crisis geraakt. Het driestedenverbond had de macht over de kleinere steden en platteland en wentelde de gevolgen van de crisis zoveel mogelijk op hen af. Jacob van Artevelde werd met de vinger gewezen.

In Gent woedde een strijd tussen de twee machtigste gilden, de Wevers en de Volders. Op 2 mei 1345, Kwade Maandag, hadden de wevers een 500tal volders en hun deken gedood op de Vrijdagmarkt, op 24 juli 1345 wordt Jacob van Artevelde vermoord.

Pas in 1346 landde de Engelse koning in Normandië en hij versloeg het Franse leger in de Slag bij Crécy (26 augustus 1346). Graaf Lodewijk van Nevers, die streed aan de zijde van de Franse koning, sneuvelde en werd opgevolgd door zijn 16 jarige zoon, graaf Lodewijk van Maele, die pas in in 1349 (nadat hij met Eduard III van Engeland tot een overeenkomst was gekomen) naar Vlaanderen kwam.

Op 13 januari 1349, Goede Disendach, werd in de straten van Gent opnieuw een bloedige strijd uitgevochten tussen beide groepen. Dit keer haalden de Volders de bovenhand op de Wevers die moesten toestaan dat Gent het gezag van Lodewijk van Male aanvaardde. De machtige gilden en de burgerij bleven echter meer inspraak eisen en er volgden nog herhaaldelijk opstanden tegen de graaf.

De Gentse Opstand (1379-1385)

Het Brugse en Gentse waterwegennet waren verbonden via de Reie, de Zuidleie, de Hoge Kale en de Grote Kale. Alhoewel Brugge al in de 13de eeuw voor een verbreding en verdieping van de Reie en de Zuidleie had gezorgd, bleef de watertoevoer naar Brugge ontoereikend. Daarom verleende graaf Lodewijk van Male Brugge de toestemming om het Zuidleiekanaal door te trekken via de Neerkale naar de Leie in Deinze.

Gent zag dit als een bedreiging. De stad kon een pak inkomsten uit het stapelrecht mis te lopen als, na de voltooiing van die waterweg, de winstgevende handel tussen Zuid-Vlaanderen en de zeehavens zou verschuiven naar Brugge. In mei 1379, toen de Brugse gravers het Gentse gebied waren genaderd, werden ze aangevallen door de Gentse stadsmilitie, de Witte Kaproenen. De baljuw (een ambtenaar van de graaf) arresteerde een Witte Kaproen.

Een Gentse poorter arresteren zonder de magistraat daarvan in kennis te stellen was een inbreuk op de Gentse privileges. Waarop de Gentenaars de baljuw doodden en het grafelijke kasteel van Wondelgem plat brandden.

De Gentse wevers trokken door de Vlaamse steden en wisten een algemene opstand tegen de toenemende centralisatiepolitiek van graaf Lodewijk van Male uit te lokken. In Brugge en Ieper waren de textielarbeiders, in tegenstelling tot Gent, sinds 1349 uit het stadsbestuur geweerd; zij begroetten de Gentenaren als hun bevrijders en openden de stadspoorten. Met de hulp van Gent konden de wevers opnieuw een plaats in de schepenbank bemachtigen. De poorterie en de rijke ambachten die het beleid van de stad in handen hadden, boden weinig weerstand en moesten zich onderwerpen. Sommigen namen de vlucht om zich bij de graaf (die enkel kleine centra als Dendermonde en Oudenaarde wist te behouden) aan te sluiten.

In eerste instantie vond graaf Lodewijk vond geen steun bij de Franse koning maar Filips de Stoute (hertog van Bourgondië en schoonzoon van graaf Lodewijk) rukte met zijn leger op naar Vlaanderen en kon een vrede bewerkstelligen.

De graaf achtte de toegevingen te groot en vond steun bij edellieden uit andere gewesten. Hij ontketende een verwoestende oorlog op het platteland, sneed het rivierverkeer naar Gent af en vernielde de windmolens waarvan de stedelijke voedselbevoorrading afhing.

Ondertussen verloor Gent alle steun: in mei 1380 verloren de Brugse wevers hun macht aan kleinere gilden.

Lodewijk van Male versloeg, met de hulp van Brugge en van het Vrije, de Gentenaren te Woumen en maakte zich in augustus van leper meester. Ook andere steden gaven nu strijd op. Alleen Gent hield de opstand gaande. Op 2 september 1380 sloeg de graaf het beleg op voor hun stad, maar met de winter in aantocht brak hij in oktober op. Twee nieuwe belegeringen brachten evenmin een doorbraak, hoewel in juni 1381 Geraardsbergen werd ingenomen, de laatste bondgenoot van Gent. Het stadje werd platgebrand en de bewoners afgeslacht.

De partijen onderhandelden een akkoord (vredesconferentie van Harelbeke) dat moest bekrachtigd worden door een volksvergadering. Na een bloedige strijd binnen de Gentse stadsmuren (graanschippers voor, wevers tegen) werd het akkoord in januari 1382 door het volk verworpen: de tegenstanders schoven Filips van Artevelde naar voren als nieuwe leider en die werd (nipt) uitgeroepen tot ruwaard.

Slag op het Beverhoutsveld 1382

Artevelde waagde een wanhoopspoging. Op 5 mei 1382 verscheen hij aan het hoofd van 4000 Gentse rebellen in Brugge, waar ze het grafelijke leger verrasten tijdens de Heilige Bloedprocessie en versloegen tijdens de slag op het Beverhoutsveld, mede doordat een deel van de Brugse milities tijdens de strijd overliep. De graaf werd met zijn resterende troepen Brugge binnen gedreven en kon ternauwernood aan de slachting ontkomen door ’s nachts de singelgracht over te zwemmen en naar Rijsel te vluchten.

Na drie jaar opstand, geleid door de Gentse wevers, was Lodewijk van Male in mei 1382 de controle over zijn graafschap verloren. Afgezien van het zuidelijk deel, viel praktisch heel Vlaanderen opnieuw in Gentse handen en kwamen de wevers overal weer aan de macht. Vernederd moest hij hulp vragen aan zijn leenheer, de Franse koning.

Slag bij Westrozebeke 1382

Die Franse steun kwam er nu wel, nu Karel VI in 1380 koning was geworden. Er waren immers politieke redenen voor de tussenkomst: de opstand van de Gentse burgerij inspireerde het gemeen in Parijs, Rouen en Amiens; de Engelsen steunden de Gentse zaak en de Vlaamse steden steunden de verkeerde paus (Clemens VII in Avignon had de steun van de Franse koning; Urbanus in Rome had de steun van Engeland, Vlaanderen, het Heilige Roomse Rijk en Noord-Italië). Het hielp dat Filips de Stoute (schoonzoon van graaf Lodewijk) de regentschapsraad leidde die het bestuur over Frankrijk uitoefende zolang de koning minderjarig was: Filips had een persoonlijk belang om de rust te herstellen in zijn toekomstige graafschap.

In de Slag bij Westrozebeke (27 november 1382) werden de voetmilities van opstandige Vlaamse steden onder leiding van de Filips van Artevelde kansloos verslagen door het Frans ridderleger. Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, en Filips de Stoute, latere graaf van Vlaanderen, vochten mee met de Franse koning tegen het opstandige gemeen.

Die verloren veldslag was nog steeds niet het einde betekende van de Gentse Opstand want de Fransen verzuimden Gent te onderwerpen. Ze gingen eerst Kortrijk plunderen (waar ze de guldensporen uit de Onze-Lieve-Vrouwekerk roofden om ze over te brengen naar de Sint Denijsbasiliek te Parijs) en moesten vervolgens inderhaast terugkeren naar Frankrijk, waar Parijs en andere steden in opstand waren gekomen.

In het voorjaar van 1383 arriveerde de Engelse steun: bisschop Henry Despenser landde in Calais (een Engelse stad) en veroverde met Gentse hulp Duinkerke, Grevelingen, Sint-Winoksbergen, Kassel, Nieuwpoort, Diksmuide, Poperinge…

Het beleg van Ieper 1383

Ieper was trouw was aan de graaf van Vlaanderen en de koning van Frankrijk. Het Engelse leger van bisschop Despenser werd door zijn Gentse bondgenoten overgehaald om de stad te belegeren.

De inwoners van Ieper waren echter goed voorbereid op een beleg. De Uyterste Veste werd opgeheven, de buitenparochies werden op tijd verlaten. Het hout van deze huizen werd gebruikt om de omwallingen en muren te versterken en de rest werd platgebrand zodat de vijand geen gebruik kon maken van de huizen en bouwmaterialen tijdens het beleg.

De vestigingsweren waren niet hoog maar dit werd gecompenseerd door een dubbele gracht met daarbij een omheining van ingegraven puntige stokken. De verdediging van de stad werd goed georganiseerd onder de burggraaf van Ieper, Jan d’Oultre.

Op 8 juni 1383 vielen de Engelsen de Tempelpoort aan maar ze moesten zich terug trekken. In de volgende drie dagen werden alle hoofdpoorten aangevallen, zonder succes. Vóór het einde van de eerste week arriveerden er versterkingen, die nu zo groot waren dat de gehele stad omsingeld kon worden. De belegeraars begonnen de eerste omgrachting te dempen.

Op de 8ste dag (15 juni) besloot Despenser om met grof geschut de verdedigingslinie te bestoken; vooral de Mesenpoort (nu Rijselpoort genoemd) moest het ontgelden en werd zwaar beschadigd. De volgende dagen werd de stad van alle kanten bestookt met zware artillerie maar de troepen van Despenser konden niet doorbreken. De pogingen om de grachten te dempen mislukten.

Op 8 augustus, na negen weken van beleg, besliste Despenser op te breken; ook de Gentse bondgenoten besloten op 10 augustus het op te geven toen een nieuw Frans-Bourgondisch leger begin augustus de stad kwam ontzetten.

Na het debacle van Ieper wilden bisschop Despenser naar Frankrijk trekken, maar een aantal hoofdmannen met als spreekbuis William Elham wilde niet meer verder. De bisschop moest zich na deze strubbelingen terug trekken naar Grevelingen, dat de uitgeputte Engelsen eveneens moesten ontvluchten, niet zonder het geplunderd te hebben. Eind oktober waren de overige Engelse weer terug gevlucht over het Kanaal.

Houtsnijwerk over het beleg in de Sint-Maartenskerk

Ieper herstelde nooit echt van het beleg. Het gehele achterland van de stad was geplunderd en verwoest en de handel met Engeland lag aan banden. De neerval van de stad was af te lezen aan het bevolkingsaantal, dat daalde van 20.000 inwoners in 1383 tot nog maar 7.600 inwoners aan het einde van de 15e eeuw. De buitenparochies werden nooit heropgebouwd, het verval van de lakenindustrie liet dit niet toe.

Onze-Lieve-Vrouw van Thuyne

In Ieper werd de overwinning opgedragen aan de tussenkomst van de Onze-Lieve-Vrouw.

Tijdens deze belegering smeekten vele inwoners bij beelden van Maria om haar bescherming. Er werd zelf een processie gehouden met een Mariabeeld (OLV in Verwachting).

Net op het moment dat de hongersnood nijpend werd, werd het beleg opgeheven. Hoewel het oprukkende Franse leger hiervoor de ware oorzaak was, zagen veel mensen dit als een teken van de bescherming van de Heilige Maagd. Kort na het einde van het beleg werd dan ook een nieuw Mariabeeld gemaakt, met een gevlochten paaltjesafsluiting en deur (thune, thuine) rond de sokkel. Dit element verwijst naar de grachten, aarden wallen en hoge hagen rond Ieper die het beleg bemoeilijkten voor de aanvallers.

Sindsdien is Onze-Lieve-Vrouw van Tuine de patrones van de stad en wordt ze jaarlijks gevierd. Aanvankelijk gebeurde dit op 8 augustus, de datum van overgave, later in het eerste weekend van augustus. Tijdens deze vieringen werd er ieder jaar een processie gehouden waarbij het beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Tuine werd rondgedragen. Tot 1962 gebeurde dit in het centrum van Ieper, met als start- en aankomstplaats de Sint-Maartenskathedraal waar het beeld staat. Omwille van de verkeersdrukte werd het evenement echter verplaatst naar de vestingen, waar nu jaarlijks een gebedstocht wordt gehouden van de Esplanade tot aan de Rijselpoort.

Wapenstilstand en Vrede 1385

Van Ieper trokken de Gentenaars naar Oudenaarde om controle over de Schelde te verwerven. Ondertussen voerden de Fransen en de Engelsen vredesonderhandelingen en op 26 januari 1384 werd een algemene wapenstilstand gesloten waarvan ook de Gentenaren genoten.

De dood van de oude graaf op 30 januari 1384 te Sint-Omaars en zijn opvolging door Filips de Stoute leek de rust te bezegelen, maar de aanstelling van Jean de Jumont als grootbaljuw verhitte de gemoederen opnieuw. Jean de Jumont, een edelman uit Henegouwen was berucht om zijn wreedheid, hij was het die gevangen genomen Gentenaren de oren deed afsnijden of ze met uitgestoken ogen naar Gent liet terugkeren.

Toen de Franse koning Karel VI een invasie van Engeland plande, namen de Gentenaars in juli 1385 Damme in om zo de koning af te snijden van zijn de vloot in Sluis.

Uiteindelijk heroveren de Fransen Damme maar voor voor Filips de Stoute ging het onderwerpen van Gent nu voor op de invasie van Engeland. Met Karel VI in touw rukte hij op naar de rebelse stad en vestigde op 1 september 1385 zijn hoofdkwartier in het kasteel van Ertvelde.

Zoals Lodewijk van Male voor hem, merkte hij dat de stad zo goed als onneembaar was. Wat volgde was een meedogenloos afstropen van de Vier Ambachten, tot de belegeraars het met de winter in zicht voor bekeken hielden. Bijna niemand wilde een voortzetting van de oorlog de volgende zomer. De Gentenaars waren uitgeput, de Fransen wilden Engeland binnenvallen, en de Bourgondische hertog kon zijn rijkste gewest niet blijven destabiliseren.

Na zes jaren harde strijd erkende Gent in 1385 het vorstelijk gezag zonder verder bestraft te worden. De Vrede van Doornik werd gesloten tussen een diplomatieke graaf die de economische kracht van Gent nodig en een uitgeputte stad. De Gentenaars verbonden zich tot gehoorzaamheid aan de hertog en de beëindiging van hun verbond met de Engelsen. In ruil zag de hertog af van elke vorm van bestraffing en verleende hij amnestie. De bannelingen konden terugkeren en de gevangenen werden vrijgelaten. Alle Gentse privileges bleven gehandhaafd en de stad mocht zelfs kiezen welke paus ze erkende.

De droom van de autonome stadstaat werd opgeborgen en het tijdperk van de vorstelijke centralisatie kon nu echt doorzetten. De economische situatie kon zich herstellen van de grote schade die zes jaar onrust had aangericht voor de handel en de economische activiteit in Vlaanderen.

De volgende grote Gentse opstand van de gilden en de stad volgde pas in 1449-1453 tegen Filips de Goede, die naar directe belastingen en invloed streefde.

Geen waterweg naar Schelde- en Leiebekken.

Ieper had, via de Ieperlee en de IJzer toegang tot de Noordzee maar miste een gemakkelijke toegang tot de Leie. Over de zee naar de Schelde was een lange en gevaarlijke omweg.

In de 11^de en 12^de eeuw werden de goederen over land naar Mesen gebracht om daar via de Douve de Leie en Schelde te bereiken.

Tijdens de 12de-13de eeuw werd Komen de Iepers Leiehaven: het was de kortste landverbinding met de Leie en er werd het minst hinder ondervonden van het heuvellandschap. Later werd dit Waasten.

Maar toen, in de 15^de eeuw, de stedelijke textielindustrie instortte kon Ieper niet concurreren met Gent om te profiteren van de transit-handel tussen Brugge (onbetwistbaar handelsknooppunt tussen Noordwest-Europa en de Middellandse Zee) en de regio’s die via de Leie te bereiken waren (Henegouwen, Rijsels Vlaanderen en Artesië). Zonder een rechtstreekse aansluiting op de Leie was de stad veroordeeld om vanaf de late middeleeuwen te vegeteren als regionaal centrum.

Met de scheiding tussen de Zuidelijke en de Noordelijke Nederlanden op het einde van de 16de eeuw voorzagen de aartshertogen Albrecht en Isabella in een groot programma met als doel de Vlaamse havens te herstellen en het achterliggende waterwegennet te ontwikkelen maar inmiddels werd dit kanalennet door Brugge en Gent beheerst en Ieper verkreeg enkel het (opnieuw) kanaliseren van het stuk Ieper-IJzer (vanaf 1636, verbinding met Nieuwpoort).

De plannen voor de aanleg van een kanaal Ieper – Komen werden opgeborgen, gezien de hoge kosten. Toch bleef de middeleeuwse droom van goede verbindingen met de zee en met de Leie levendig. In de 18de en 19de eeuw volgden meerdere projecten maar het zou nog tot 1859 duren vooraleer de Ieperse volksvertegenwoordiger Alphonse Vandenpeereboom de goedkeuring van een kanaalontwerp Ieper-Leie kon afdwingen. Maar dat werd een falikante onderneming.

Godshuizen

Het economisch verval zette zich verder door in de 15de en 16de eeuw, de stedelijke textielindustrie stortte in. Er ontstonden verschillende liefdadigheidsinstellingen ten behoeve van de armen en werklozen, zoals het Sint-Catharinagodshuis, het Sint-Jansgodshuis, het Bellegodshuis en het Sint-Thomasgasthuis buiten de stad.

Calvinisme

Het calvinisme in en om Ieper kende een groeiende aanhang en in 1566 brak in de regio de Beeldenstorm uit, met de Ieperse hagenpreker Sebastiaan Matte en de Ieperse augustijnermonnik Jakob de Buysere (De Buzere), als voornaamste aanstokers.

Net als in Brussel, Gent, Brugge, Mechelen en Antwerpen grepen de calvinisten er even de macht (in 1578 werd de stadsmagistraat vervangen door revolutionaire republikeinen, voornamelijk calvinisten) maar de ‘Ieperse republiek’ eindigde toen Farnese in 1584 de stad innam. De protestanten kregen een vrije aftocht en veel Ieperlingen trokken naar het noorden.

Vestingingstad

In de tweede helft van de 17de eeuw werd Ieper een Franse vestigingsstad, deel van Vauban’s Pré Carré.

WO1

Ieper was in 1914 een onbelangrijk provinciestadje, zonder enig strategisch belang. En toch werd het een brandpunt in de Eerste Wereldoorlog, en wel omwille van de heuvels rond de stad.

Ieperboog

De heuvels van Zonnebeke tot de Kemmelberg bleken geschikt om de Duitse opmars tegen te houden (en omgekeerd, zoals de Slag bij Passendale in 1917 zou aantonen).

Die heuvels vormden een gordel waar bijna vier jaar lang een reeks gevechten plaats vonden die gegroepeerd worden in vier “Slagen rond Ieper”. Tijdens de volledige duur van de Eerste Wereldoorlog was de stad dus aan drie zijden omringd door Duitse troepen – de Britse verdedigers noemden deze boog in het front de Ypres Salient, de “Ieperboog”.

Ondanks die vier groots opgezette veldslagen die aan 500.000 soldaten het leven kostten, bleef Ieper uit handen van de Duitsers.

Totale verwoesting en wederopbouw

De stad bleef in Britse handen maar werd geheel verwoest.

Dit zijn luchtbeelden van Ieper uit 1919, dankzij AI ingekleurd en voorzien van hogere resolutie en framerate.

Na de oorlog werd de stad weer teruggebracht in de vooroorlogse staat, grotendeels met geld van de Duitse herstelbetalingen. De wederopbouw, onder leiding van architect Jules Coomans duurde meer dan veertig jaar.

Jules Coomans (1871-1937) werkte vanaf 1895 als stadsarchitect van Ieper. Al voor de Eerste Wereldoorlog bestudeerde en restaureerde hij er de monumenten. Zijn vooroorlogse bouwtekeningen zouden hem helpen bij de latere wederopbouw van het historische stadscentrum, met onder andere de Lakenhalle en de Sint-Maartenskerk.

Burgerbevolking

toon meer ..

Burgerwacht

Van 1830 tot oktober 1914 bestond in elke stad een burgerwacht of garde civique: bemiddelde burgers (mannen) die taken vervulden in de ordehandhaving en de landsverdediging om “de orde en de rust en de integriteit van het grondgebied te bewaren”. Ze werden bijvoorbeeld ingezet bij stakingen en betogingen.

Die pelotons waren gebrekkig opgeleid, uitgerust en bewapend en het mikpunt van spot: ‘zondagssoldaten’ en ‘operetteleger’. Maar als de Eerste Wereldoorlog begint, worden behalve dienstplichtigen, ook de zowat 45.000 ‘burgersoldaten’ van de burgerwacht opgevorderd. In de chaos van de eerste dagen en weken van de Duitse invasie werd nooit echt duidelijk wat er van hen werd verwacht.

Bovendien waren deze burgers geen officiële soldaten. Voor het Duitse leger zijn burgerwachters vrijschutters, francs-tireurs die het oorlogsrecht overtreden. Dat betekent dat, waar de Burgerwacht gewapende weerstand biedt, er meestal Duitse represailles tegen de burgerbevolking komen. Daarom wordt de Burgerwacht op 13 oktober 1914 gedemobiliseerd en van elke militaire verplichting ontslagen.

In Ieper trad het corps pas op 22 september 1914 in functie. Als de Duitsers op 8 oktober bij Ieper gesignaleerd worden, zetten de jonge burgerwachten het op een lopen; de officieren waren eerder al verdwenen. Ze nemen een stoomtram richting Veurne, de meeste trekken in Elverdinge of Oost-Vleteren een burgerpak aan en keren met een andere tram terug naar Ieper.

Inwoners en vluchtelingen

De Duitsers vallen op 4 augustus 1914 België binnen. Van de vele vluchtelingen uit het centrum en het oosten van het land, waren er verschillende in Ieper terechtgekomen. Ze werden ondergebracht in het Arsenaal, in de stadsjongensschool de “Looie” en in de “Justitieschool” ernaast. Toen het Duitse leger in oktober Ieper naderde, werden de vluchtelingen afgevoerd: een deel naar Poperinge, enkele andere naar Frankrijk, en een deel naar Engeland.

Onder de Ieperse bevolking heerste grote onrust. Na de vreselijke verhalen over de Duitse repressailles gericht tegen de burgers, wist men niet meer wat te doen: blijven of vluchten? Via Brugge kon men nog weg naar Engeland en Holland. Welstellende Ieperse gezinnen trokken naar de zee.

Begin oktober doorkruisten Duitse soldaten de omgeving van Ieper. Burgemeester Colaert wil de bevolking beschermen bij het naderen van de vijandige troepen: er is verbod zich te verplaatsen per fiets, motorfiets of wagen, zelfs voorzien van een paspoort.; herbergen mochten geen sterke dranken schenken en alle lichten dienden ook om 21u gedoofd te worden uit angst voor vliegtuigen.

Op 7 oktober 1914 trekken de Duitsers door Ieper.

Het British Expeditionary Force was voor de oorlog opgericht ‘om binnen veertien dagen Frankrijk of België te hulp te kunnen schieten in een te verwachten oorlog met Duitsland’. In augustus 1914 vochten de Britten al in België, aan de zijde van de Franse legers (Slag bij Mons). De Britten hadden vanaf 14 oktober 1914 defensieve posities ingenomen ten noorden van Ieper.

Bij de Eerste Slag om Ieper ligt de stad onder vuur, van drie kanten. Burgers schuilen in kelders van huizen en publieke gebouwen zoals de Post (Tempeliersteen) of in de Kazematten. Op 11 november 1914 vallen de Duitsers Ieper aan via Menen. Ze zijn duidelijk in de meerderheid maar kunnen de Britten niet verslaan. De eerste sneeuw zorgt voor een adempauze, de manschappen graven zich in. Het Duitse oppercommando staakt op 22 november 1914 het offensief. Veel Ieperlingen ontvluchten nu hun stad.

In de dagen voor de Tweede Slag om Ieper (april 1915) hadden de Duitsers hun zwaar geschut van Dikke Bertha en Lange Max in stelling gebracht, wat voor de nodige paniek zorgde. Bijna al wie in Ieper nog achtergebleven was, sloeg op de vlucht richting Frankrijk.

De weinige Ieperlingen die toch nog bleven schuilen in kelders, werden op 9 mei 1915 door de Britten verplicht geëvacueerd.

Tussen augustus 1914 en mei 1915 vallen er ongeveer 700 burgerslachtoffers te betreuren in Ieper.

7 oktober 1914, de dag dat de Duitsers in Ieper waren

toon meer ..

’s Morgens hebben een 30-tal gendarmen aan de Menenpoort een aantal verschansingen gemaakt met hooi, strooi en zakken en ook stelling genomen op het dak van een groot herenhuis, waardoor ze de Meenseweg goed in de gaten konden houden. De Burgerwacht staat opgesteld aan de stadspoorten en op de vestingen tussen de Rijselpoort en de Menenpoort.

Het is kort na de middag, rond 13u dat de eigenlijke intocht van de Duitsers een aanvang nam.

Eerst cirkelde een Duits vliegtuig laag boven de stad en wierp lichtsignalen uit.

Een half uur later werden aan de Rijselpoort, vanop de “Steenen Haan” op de weg naar Komen, een granaat en een tiental shrapnels op de stad afgevuurd. De Duitse artillerie was in actie gekomen omdat ze beweging hadden gezien op de vestingmuur. Bij die beschieting viel een aantal loodballetjes op de speelplaats van de Lamotten. De leerlingen amuseerden zich met het verzamelen van deze balletjes.

Groentenboer Henri Van Damme is het enige slachtoffer die dag. Hij stond, samen met zijn dochtertje van zes aan het raam van zijn huis, juist buiten de Rijselpoort, om de gebeurtenissen te volgen en werd, in het geharrewar, door de burgerwacht (die meende op de vestingen de eerste troepen te hebben waargenomen) neergeschoten.

De Burgerwacht verlaat als eerste hun post. Na het lossen van enkele schoten kiezen ook de gendarmes snel voor de ‘strategisch terugtocht’.

Burgemeester Colaert gaat de aanvallers tegemoet om de stad over te geven en zich garant te stellen dat er niet zou geschoten worden.

Rond 13u30 stond de markt vol met mensen die zowel angstig als nieuwsgierig zijn. Ze waren op z’n zondag uitgedost, maar ze zwegen en wachtten, als aan de grond genageld. Uit de Menenstraat kwamen opeens zes Huzaren de Markt opgereden, vergezeld van burgemeester Colaert, zijn zoon en een priester.

Volgens de ene versie reden enkele van deze ruiters in snelle draf en op een afstand van elkaar zo voorzichtig mogelijk door de menigte heen, richting station. Volgens een andere versie ging de roep “ze zijn daar!” als een lopend vuurtje door de menigte en was het grootse marktplein in een oogwenk leeg. Iedereen vluchtte in zijn huis of in de zijstraten.

De poorten van de stad werden met Duitse wachten bezet.

Een der officieren vroeg de burgemeester om uitleg over de geweerschoten die eerder op de dag op hen gelost werden aan de Rijselpoort. De burgemeester zweeg over de burgerwacht en schoof de verantwoordelijkheid in de schoenen van de gendarmes.

Als de ruiters richting station vertrokken waren, kwamen in hun plaats een honderdtal wielrijders de Markt opgereden. Ze reden de Rijselpoort uit, kwamen langs de Menenpoort de stad terug binnen, verlieten die opnieuw langs de Diksmuidepoort om vervolgens langs de Torhoutse poort naar de stad terug te keren.

Na dit ietwat vreemde manoeuvre kwam dan rond 14u30 de eigenlijke, overweldigende troepenmars op gang.

3de Kavallerie-Division in Ieper, 7 oktober 1914

Zonder slag of stoot trekken de Duitse legers Ieper binnen: het 1e Huzaren, met hun bontmutsen, opende de stoet, gevolgd door het 5e Dragonders met hun punthelmen; daarna volgde de 16e Brigade en de 25e Brigade (alleen vertegenwoordigd door het 23e Dragonders, daar het 24e Dragonders opdracht had gekregen in de richting van Oudenaarde te trekken). De doortocht van de troepen (in totaal ongeveer 8.000 man) duurde tot ongeveer 21u.

Terwijl deze voorbijtrokken werd het terug druk op straat. Nu er geen direct gevaar meer school, durfden de mensen zich terug vertonen. Ze zagen een overweldigende wapenschouw en mannen met een indruk van ongetemde macht, een zegetocht.

De officieren hadden een lijst in de hand en reden de stad rond om voor hen bij de “rijkeliênshuizen” onderdak te zoeken. Het gros van de troepen, ruiters, cyclisten en voetvolk werden ingekwartierd in openbare gebouwen, maar vooral bij de bevolking. De kwartiermeesters schreven met krijt op de voordeur het aantal mannen dat men te logeren kreeg.

Tegen de avond zakten de soldaten af om deze logies te betrekken. Dit was natuurlijk een enorme chaos: ze stapelden langs de gevels geperste hooi- en strooiblokken op, en vormden daarmee ook een schildwachthuisje. Ze stalden hun paarden op straat of op de trottoirs. De gehele uitgestrektheid voor de Lakenhallen stond vol paarden, evenals de binnenkoer van het Kasselrijgebouw. In de Pauwelszaal en de Delbekezaal lag het ook vol stro en wemelde het van babbelende, zingende of roepende ruiters. Een deel logeerde, met hun paarden, in de kazernes en de verschillende militaire gebouwen en op de hoeven. Scholen kregen ook een deel van het vreemde volk over de vloer. Bij de Lamotten waren een dertig ruiters met paarden ingekwartierd.

Ook het station werd bezet. Hier werden paarden in de wachtzalen gestald, ten koste van het meubilair.

Klinieken en kloosters werden niet lastig gevallen. Dit was voor hen natuurlijk een goede zaak, daar velen van hen gewonde Belgische militairen verzorgden en ze doodsbang waren voor represailles.

De troepen gedroegen zich relatief goed en de soldaten werden door de burgers voorkomend bejegend, eerder uit angst dan uit vriendelijkheid. Alle winkels en herbergen waren open en werden druk bezocht, vooral tabakswinkels en slagerijen waren in trek. Er werd met Duits en Belgisch geld betaald maar er werd ook gestolen, geplunderd of met (valse) opeisingsbriefjes betaald.

De verduistering van de stad, die enkele dagen van kracht was, werd die avond niet toegepast. Na het invallen van de duisternis gaf de legerleiding bevel de gaslampen aan te steken.

Donderdag 8 oktober vroeg verlieten de Duitsers reeds de stad. De cavalerie vooral via de Vlamertingseweg, het voetvolk vooral via de Dikkebusseweg. De infanteristen trekken zingend door de straten. Als de bewoners ’s morgens de straat inkeken, was al het hooi en strooi opgeruimd en weg. Enkele soldaten waren nog met kruiwagen en bezem bezig de laatste stropijltjes aan het opruimen zodat niemand had kunnen vermoeden dat troepen in de straat gebivakkeerd hadden.

Om een veilige aftocht te garanderen werden drie gijzelaars genomen: de burgemeester, de deken en de commissaris van politie. Toen de 3 mannen hun terugweg naar de stad mochten maken, werden zij zeer hoffelijk uitgeleide gedaan.

De Ieperse bevolking dacht dat ze de meest bewogen en onrustwekkende uren had gekend en dat ze de oorlog goed waren doorgekomen. Ze dwaalden. Ieper, dat de doortocht van de Duitsers had doorstaan en zich gered dacht, kwam aan de frontlijn te liggen en zou dit uiteindelijk met de totale verwoesting moeten bekopen.

Stadswandelingen

Ieper – Stadswandeling 6,60 km vlak.

De stadswandelroute Ieper laat je kennismaken met de grootste blikvangers die de kattenstad te bieden heeft. Laat je meeslepen in het indrukwekkende verleden van de stad via de historische gebouwen die je langs het parcours passeert. Je ontdekt heel wat gezellige steegjes, pleintjes en de groene Vaubanvestingen. Via de brouwerij Kazematten en de Menenpoort eindig je op de Grote Markt waar je in de musea nog meer te weten komt over Ieper. Start aan de Lakenhalle, de route is bewegwijzerd met in de grond bevestigde klinknagels.

https://www.westtoer.be/sites/westtoer_2015/files/westtoer/doen/routes/stadswandelroute_ieper.pdf

Ieper – Vestingsroute 2.60 km vlak

De vestingen van Ieper zijn de best bewaarde van België. Hun verhaal begint in de elfde eeuw, toen de stad ontstond aan de oevers van de Ieperlee. Eerst waren de vestingen niet meer dan een aarden wal met grachten. Later kwamen er stenen muren en torens. Nog later groeiden ze uit tot een complex geheel van bastions, voorversterkingen, grachten en muren. Onthaalcentrum De Kazematten biedt ook een gratis tentoonstelling over tien eeuwen vestingen in Ieper. Start aan De Kazematten, Bollingstraat 1, 8900 Ieper, de route is bewegwijzerd.

De Verloren Sleutel

Oorlog is verlies. In de Westhoek is het verlies van honderdduizenden militairen heel zichtbaar. Om ook het verlies van de Ieperse burgerslachtoffers duurzaam in het herdenkingslandschap zichtbaar te maken,werd het project De Verloren Sleutel in het leven geroepen.

Her en der, verankerd op het voetpad, komen bronzen sleutels. Elke sleutel noemt één slachtoffer en voegt daar de sterfdatum en leeftijd aan toe.

Alsof die sleutels verloren, en per toeval daar terechtgekomen zijn. Als passant zie je er een liggen. Ineens. Je buigt voorover. Je wil hem oppakken maar dat gaat niet. Hij is verankerd in de stenen. Er staat een naam op. De naam van iemand die ooit op die plek woonde en door oorlogsgeweld uit het leven gerukt werd. Even verderop kom je nog meer sleutels tegen, bij elkaar gegroepeerd. De familienamen zijn op alle dezelfde.

Alle herdenkingssleutels die in de stad verspreid liggen, zijn op een digitaal stadsplan De Verloren Sleutel / la Clé Perdue aangeduid, mét telkens het verhaal achter de sleutel.

Battlefield 1914-1918 – Iepers Oorlogsverleden

Van donderdag 27 mei 2021 tot zondag 31 december 2023.

Een spel op smartphone om al wandelend binnen de stadsmuren het oorlogsverleden Ieper te leren kennen. Diverse check-points waar een vraag moet worden beantwoord en waar bevattelijke historische informatie met unieke foto’s, dagboekfragmenten en korte illustrerende uittreksels uit historische documenten wordt verstrekt.

Duur: gemiddeld 2,5 uur.

Met één voucher kun je spelen met je hele gezin. Kostprijs: €14.99

Ideaal om te combineren met een bezoek aan het In Flanders Fields Museum én het bijwonen van de Last Post: dit drieluik geeft je een complete onderdompeling in het oorlogsverleden van de stad.

Bezienswaardigheden

Westhoek jaren 50 VRT (Ieper)

https://ytcropper.com/cropped/hV5e7fd2f8e5612

De Grote Markt met middeleeuwse uitstraling

Afbeelding uit 1363 van belfort, lakenhal en ‘gulden halleke’

De Lakenhalle

Symbool van de rijkdom en handelspositie van Ieper.

De oorspronkelijke lakenhal werd gebouwd in neogotische stijl tussen ongeveer 1230 en 1304.

Architectuurgeschiedenis op wereldniveau. Het was, in de vroege dertiende eeuw, het grootste burgerlijk gebouw in de westerse wereld ten noorden van de Alpen. Enkel het Gentse Gravensteen (gebouwd rond 1180) komt in de buurt. De koninklijke paleizen in Parijs waren kleiner, de bouwwerken in Brugge zijn van latere datum en ook het Dogenpaleis van Venetië, het Palazzo Vecchio van Firenze en het Palazzo Pubblico in Siena zijn van minstens een halve eeuw later.

Ieper was in die tijd zeer beroemd en welvarend vanwege de goede kwaliteit van het laken, verkocht over heel Europa en het Midden Oosten. De hallen waren de verhandelingsplaats van laken. In elke deuropening onder aan het belfort werd het laken verkocht. Tegen de gevel staan kleine stalletjes, extra verkoopruimte voor handelaars die zich geen dure plaats in de hallen kunnen veroorloven.

*Houtsnede uit 1562, Hallen met verkoopsstalletjes tegen de gevel.*

Het gebouw werd tijdens de Eerste Wereldoorlog volledig vernield en later weer opgebouwd, een heel getrouwe reconstructie die pas in 1967 voltooid werd; tijdens de Tweede Wereldoorlog lagen de werken stil. Onderaan de lakenhallen zijn de originele stenen nog zichtbaar, deze zijn de grootste. Hoe meer men naar boven gaat, hoe kleiner de stenen worden.

Belfort

Symbool van de stedelijke autonomie.

Een belfort is een middeleeuwse wachttoren met een stormklok, gebruikt om vanuit dit hoog punt de wijde omgeving in de gaten te houden om bij onraad (vijand of brand) de klok te luiden. Dit type toren werd vaak op of aan een stadhuis of lakenhalle (vandaar: halletoren) gebouwd, meestal werden daar ook de stadsklokken gehangen en de Keure – waarborg van de stedelijke vrijheid – werd er bewaard.

Vanaf 1250 werd het 70 meter hoge belfort gebouwd op de Ieperse lakenhallen. Op de belforttoren komen twee uurwerken: onder het gewone uurwerk hangt, enkel aan de voorzijde, een astrologische klok (de ùmaanloper’). Deze geeft de tijd aan in twee reeksen van twaalf cijfers en geeft ook het opkomen, verloop en ondergaan van de zon en maan weer.

Ook dit gebouw werd tijdens de Eerste Wereldoorlog zwaar beschadigd. Zonder eigenlijk consensus wordt het hoofdelement in de periode 1928-1934 gestabiliseerd, gerestaureerd en heropgebouwd onder leiding van Jules Coomans met integratie van de behouden benedenbouw, de beschadigde overwelfde doorgang en de “Donkerpoort” (zie bouwnaden); navolging van het vooroorlogse uitzicht, vernieuwd parement en bekroning, symbolische dierenfiguren inbegrepen. Plechtige inhuldiging door Leopold III op 29 juli 1934.

Beiaard

In de toren van het belfort bevindt zich een beiaard met 49 klokken met een totaal gewicht van 11.892 kg. Ook deze klokken dateren van na de oorlog (27 klokken gemaakt door Marcel Michiels in 1934 en 22 klokken gemaakt door Petit & Fritsen in 1962). Om het uur speelt een automatisch spel het volledige Iepers Tuindaglied. Kwart voor en kwart na het uur speelt een korte versie, op het half uur een langere.

Beelden op voorgevel lakenhallen en belfort

In 1512 verschijnen er voor de eerste maal beelden op de voorgevel van de Lakenhallen: Vlaamse graven en gravinnen krijgen een muurschildering in de schepenzaal maar omdat daar geen plaats meer is, krijgen Maximiliaan van Oostenrijk en Philips de Schone een beeld op de façade. In het totaal worden er zo 12 heersers geplaatst. De beelden zijn beschilderd en verguld; houten tabernakels beschermen ze tegen de weerselementen.

Als de jonge Belgische natie op zoek gaat naar symbolen om het gedeelde verleden te illustreren, worden (vanaf 1840) de Ieperse Lakenhallen grondig gerestaureerd. Met enthousiasme: nu komen er 92 beeltenissen van beroemdheden uit de Ieperse geschiedenis op de gevel van de Lakenhallen.

Bij de restauratie na de Eerste Wereldoorlog blijft het beeldenprogramma uiteindelijk beperkt tot het Onze-Lieve-Vrouwebeeld (O.L.V. van Thuyne boven de donkerpoort), de beeltenis van het legendarische stichterspaar Boudewijn IX (alias Boudewijn I van Constantinopel) en Margareta van Champagne en de eigentijdse vorsten Albert I en Koningin Elisabeth (zuidwand belfort).

Het Nieuwerck

Symbool van de politieke macht van de elite over de eigen bevolking.

Aan de oostzijde van de Lakenhallen stond vroeger het Gulden Halleke, dat in 1360 in hout was opgetrokken.

Dit houten bouwwerk werd in 1618 afgebroken en vervangen door het Nieuwerck, een gebouw dat tot 1794 fungeerde als schepenhuis.

Het gebouw rust op een spitse bogenrij en heeft grote kruisramen en klassieke kerkramen. Dit zorgt ervoor dat het gebouw tamelijk gotisch aandoet, ware het niet van de versieringen in de boogvelden en aan de topgevels die duidelijk neigen naar de renaissance.

Van het Nieuwerck stonden, na de Eerste Wereldoorlog, enkel nog de zuilen. Pas begin jaren 50 werd het weer opgebouwd en het deed tot 2016 dienst als stadhuis met de raadszaal, de kabinetten van burgemeester, schepenen en stadssecretaris, en een aantal administratieve diensten. Nu wordt de voormalige raadszaal nog steeds gebruikt voor huwelijken en stedelijke vieringen.

Klein Stadhuis

Naast het Nieuwerck werd in 1623 ook een conciërgewoning in gelijkaardige stijl herbouwd.

Het Vleeshuis

Het Vleeshuis werd gebouwd om de verkopers van geslachte dieren de mogelijkheid te geven op een overdekte plaats handel te drijven.

De benedenverdieping is vroeggotisch, omstreeks 1275 opgetrokken en de bovenverdieping is laatgotische uit 1530, met twee trapgevels.

Beide gebouwen werden vernield tijdens WO I en gerestaureerd. Enkel de onderste verdiepingen van het Groot Vleeshuis zijn authentiek middeleeuws.

Kasselrijgebouw.

16de eeuws pand in renaissance stijl; verwoest en na WO1 op historisch verantwoorde wijze gereconstrueerd (met herstel van de drie rijen van zeven vensters in het hoge dak).

In de gevel waren zeven borstbeelden ingemetseld, ze stelden de zeven ‘planeten’ voor (de hemellichamen die met het blote oog konden worden waargenomen: Zon, Maan, Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus). Nu zit, boven de ramen van de eerste verdieping, een fries van zeven medaillons die de zeven hoofdzonden zinnebeelden (IJdelheid, Hebzucht, Lust, Afgunst, Gulzigheid, Luiheid, Gramschap), werk van de Gentse beeldhouwer Aloïs De Beule.

Oorspronkelijk zetelden de baljuw, schepenbank en raad van de Kasselrij Ieper in het Zaalhof, de vroegere grafelijke residentie. In de 15e eeuw verhuisde de administratie (ondervragingen, folteringen, opsluitingen en terechtstellingen vonden nog steeds plaats in het Zaalhof) naar het pand “de Wolf” aan de Grote Markt. In 1551 werd daar een nieuw gebouw opgericht.

Ook toen, aan het einde van het ancien régime, de kasselrijen werden opgeheven bleef het gebouw deels onderdak bieden aan de nieuw opgerichte rechtbanken (het ander deel werd uitgebaat als Hôtel de la Châtellenie). In 1884 kan het gebouw dan in handen van de cultuurvereniging “De Concorde”. Na WO I, vanaf 19 augustus 1921, zal het stadhuis er tijdelijk een onderkomen vinden tot het Nieuwerck in 1967 afgewerkt was. Sindsdien namen de rechtbank van koophandel, de jeugdrechtbank en het vredegerecht er hun intrek.

Galg

In 1562, in volle aanloop naar de Beeldenstorm, bekwam de kasselrij toelating van de stadsmagistraten om een galg op te richten voor haar hof op de Grote Markt. Dit moest de bestraffing van protestanten voorbeeldiger maken. Maar de toelating gold slechts voor enkele jaren, want de poorters bewaakten jaloers hun “voorrecht” om binnen de stadsmuren te worden opgehangen.

Sint-Maartenskerk

Vandenpeereboomplein, 8900 Ieper

Aanvankelijk stond hier een Romaanse kerk, waarschijnlijk uit de 10e of 11e eeuw.

De huidige kerk werd gebouwd in de gotische stijl van de dertiende eeuw en werd verheven tot kathedraal toen Ieper een bisdom werd, van 1561 (na de verwoesting van de abdij van Terwaan) tot 1801.

Ook dit gebouw werd na de Eerste Wereldoorlog opnieuw opgebouwd, maar nu met een torenspits -de huidige toren is 102 meter hoog.

Graf van Cornelius Jansenius.

Het graf is enkel nog met een jaartal gemerkt.

Cornelius Jansen (Acquoy, 28 oktober 1585 – Leuven, 6 mei 1638) was theoloog en bisschop van Ieper. Hij behaalde zijn doctoraat in de theologie in Leuven en werd er de eerste president van het Hollands College, waarvan hij de middeleeuwse watertoer bij de waterpoort aan de Dijle liet ombouwen tot zijn studeerruimte (vandaag Janseniustoren genoemd).

Als professor bestreed hij de theologieschool van de jezuïeten, hij was voorstander van onafhankelijke Spaanse Nederlanden, tegenstander van het calvinisme, tegenstander van de politiek van kardinaal de Richelieu. In 1635 organiseerde Jansenius als rector het studentenverzet tijdens het Beleg van Leuven door Frankrijk en de Republiek.

In oktober 1635 werd hij benoemd tot bisschop van Ieper, met confirmatie uit Rome in 1636. Hij stierf enkele jaren later op 52-jarige leeftijd na een ziekenbezoek dat hem besmet had met de pest.

Zijn hoofdwerk, de Augustinis, een driedelige levenswerk over Augustinus, was bij zijn overlijden nagenoeg voltooid en werd postuum in druk gebracht.Jansenius stelt dat de mens door predestinatie is overgeleverd aan Gods Genade en niet uit vrije wil kan bijdragen aan zijn redding of verdoemenis. Of de gelovige zielenheil krijgt, ligt volgens de jansenisten volledig in de handen van God.

De leer (jansenisme) en de persoon van Jansenius werden controversieel binnen de Kerk en uiteindelijk (in 1713) als ketters veroordeeld.

De jansenisten werden, mede om hun anti-absolutisme, verdreven uit Frankrijk. Ze zochten hun toevlucht in de Zuidelijke Nederlanden, waar Petrus Stockmans en Zeger Bernhard van Espen belangrijke figuren werden.

In Nederland gaf de veroordeling van 1713 aanleiding tot een schisma. Oudkatholieken benadrukken nog steeds de onrechtmatigheid van de veroordeling van Jansenius’ leer, die ze wijten aan veel halve informatie en foutieve interpretaties en raadgevingen.

Graf van Robrecht van Béthune.

Robrecht van Béthune, graaf van Vlaanderen, overleed in 1322 in zijn residentie, het Ieperse Zaalhof.

Op zijn uitdrukkelijke wens werd hij in Vlaamse aarde begraven in de kerk van de Sint-Maartensproosdij in Ieper. Enkel indien Rijsel en Dowaai opnieuw tot het graafschap Vlaanderen zouden behoren, mocht zijn lichaam overgebracht worden naar de Abdij van Flines (nabij Dowaai) om naast zijn eerste vrouw en zijn vader begraven te worden.

In 1305 had de graaf de kasselrijen van Dowaai, Orchies en Rijsel (Waals-Vlaanderen) als onderpand bij het Verdrag van Athis-sur-Orge moeten afstaan aan het Franse kroondomein. Omdat de voorziene boetes en herstelbetalingen niet werden voldaan, kwam Rijsels-Vlaanderen aan het kroondomein bij het Verdrag van Pontoise (1312).

Pas in 1369 kreeg de Vlaamse graaf Lodewijk van Male het gebied van de Franse koning terug (omdat hij zijn dochter Margaretha van Male toch niet aan de Engelsen uithuwelijkte, maar aan de Bourgondische hertog Filips de Stoute, die behoorde tot het Franse koningshuis Valois).

Het grafmonument van Robrecht werd in 1566 vernield door Beeldenstormers. Het graf bleef ongeschonden: in 1973 trof men bij opgravingen een loden kist aan met zijn gebeente. De grafsteen die er nu te zien is dateert uit de twintigste eeuw.

NB Hendrik Conscience maakte van Robrecht van Bethune de held van de Guldensporenslag en gaf hem de bijnaam “De Leeuw van Vlaanderen”; ten onrechte: de graaf zat van 1300 tot 1305 gevangen aan de Loire, in het kasteel van Chinon en nam dus niet deel van de veldslag.

Doek “Het beleg van Ieper in 1383”

In de kerk hangt een groot doek van Joris Liebaert, geschilderd in 1667: “Het beleg van Ieper“.

Lapidarium

Vandenpeereboomplein, 8900 Ieper

De overblijvende ruïnes van het Sint-Maartensklooster. Het klooster werd na de Eerste Wereldoorlog niet wederopgebouwd en deze plaats werd behouden als herinneringssite.

Kloosterpoort

Vandenpeereboomplein, 8900 Ieper

De oorspronkelijke Kloosterpoort dateert van ca. 1500. Ze bood toegang tot het domein van de Sint-Maartensproosdij die in 1560 werd afgeschaft, na de oprichting van het bisdom Ieper.

Ze werd in 1780 in classicistische stijl (Ionische zuilen) herbouwd, gedeeltelijk vernield tijdens WO1 en in 1938 gerestaureerd. Ze was oorspronkelijk voorzien van twee grote houten deuren.

De kloosterpoort staat naast de stadsschouwburg.

Saint George’s Memorial Church

Elverdingestraat 1, 8900 Ieper

Anglicaanse herinneringskerk, gebouwd (1927-1929) ter herdenking van de 500.000 Britse soldaten die sneuvelden tijdens Eerste Wereldoorlog gestorven bij de drie gevechten aan de Ieperboog.

Er is ook een kleine gedenkplaat voor de mannen van het Chinese Labour Corps die stierven tussen 1917 en 1921.

Een stukje Groot-Brittannië in het hart van een Vlaamse stad. Geen museum, maar een levend gebouw dat ten dienste staat van de plaatselijke Britse gemeenschap en de vele duizenden bezoekers die jaarlijks Ieper aandoen.

Het initiatief kwam van Field Marshal John French, een voormalig opperbevelhebber van de Britse troepen in Ieper.

Het complex (kerk, school en domineewoning) werd ontworpen door de Londense architect Reginald Blomfield, de ontwerper van de Menenpoort en steekt vol met typisch Britse elementen, zoals tudorbogen en een pad van bakstenen in visgraatverband, uitgevoerd in traditionele gele baksteen waarmee de meeste herenhuizen in de westhoek heropgebouwd zijn na de oorlog. De cordons en ornamenten zijn uitgewerkt in stijlvolle simili- en/of natuursteen.

Blomfield wilde de kerk bouwen op de Rijselpoort omdat dit tijdens de Eerste Wereldoorlog de hoofdingang was voor de aanvoer van gewonden en doden en omdat, naast de Rijselpoort, een Britse begraafplaats ligt (Ramparts Cemetery). Maar er waren praktische bezwaren tegen die locatie en de stad schonk een perceel grond in het centrum.

Op de top van de voorgevel staat het Cross of Sacrifice, evenwel zonder zwaard. Bijna alle voorwerpen in de kerk werden geschonken ter nagedachtenis van hen die in de Ieperboog vochten. Die inboedel werd tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog verstopt door mensen uit de buurt.

Het kerkje is gratis te bezoeken.

https://www.stgeorgesmemorialchurchypres.com/

Eton Memorial School

Hoek Elverdingestraat en Vandenpeereboomplein, Ieper

Tot aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was er bij de Saint George’s Memorial Church ook een school voor de kinderen van tuiniers en medewerkers van de Commonwealth War Graves Commission: “because it was believed that these British subjects, unless educated at an English school, would be lost to England”.

De school werd Eton Memorial School genoemd omdat ze werd gesticht door oud-leerlingen van het beroemde Eton College; er hing ook een plaat met de namen van de 342 Etonians die sneuvelden in de Ieperboog met de inscriptie “This school is a memorial of those whose names are written above. It was built by their brother Etonians in the year 1928 in grateful remembrance”.

Na de Duitse invasie in 1940 werd de school staff geëvacueerd. Na WO2 keerden slechts weinig Britse families terug naar Ieper. Het had dan ook geen zin om de school te heropenen. Eerst werd het gebouw nog gebruikt als social club voor British Legion leden en War Graves Commission stafleden. Nu wordt het gebruikt als parochiezaal.

Sint-Jansgodshuis

Ieperleestraat 31, Ieper.

Een van de weinige gebouwen in de stad die niet werden verwoest tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De geschiedenis van het godshuis gaat terug tot de jaren 1270, toen omwille van een uitvoerverbod van Engelse wol de Ieperse lakennijverheid een crisisperiode kende. De Ieperse patriciër Pieter Broederlam en zijn vrouw Beatrix vormden een deel van hun eigendom om tot een godshuis, ten behoeve van de armenzorg. In het zogenaamde “passantenliedenhuis” stonden jarenlang zusters in voor de organisatie en verzorging.

Het huidige gebouw gaat terug tot 1555, en is gebouwd in een overgangsstijl van gotiek naar renaissance.

Rijselstraat

Tempelierssteen

Midden de Rijselstraat staat Het Steen (ook wel Hooghuis of Oude Post genoemd).

Dit is het enige bewaarde stenen huis van Ieper dat dateert van eind 13de eeuw. De authentieke middeleeuwse kern ervan is bewaard. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog was het postkantoor één van de weinige gebouwen in de stad die nog min of meer overeind stonden, de deels overeind staande gevel van het Tempeliershuis was één van de weinige overgebleven herkenningspunten.

In de muur van de kelder is een gedenkplaat ingewerkt: ‘Albert Lemay, ter plaats geboren den 24-11-1914‘.

Hoewel de Tempeliers in Ieper een grote aanwezigheid hadden, is er geen grondslag om dit gebouw met hen in verband te brengen. Het is gebouwd als lijnwaadhal, wat meteen de grote gelijkenissen met de lakenhal op de Grote Markteen verklaart.

Aan het einde van de 19e eeuw was het gebouw in verval. Het werd als brouwerij gebruikt en de eigenaar had een deel ervan laten ombouwen tot eigen woning. Daarvoor was een hoektoren opgeofferd en een moderne gevel geplaatst.

In 1897 verwierven de Posterijen het gebouw. De overheid liet het verbouwen tot de veronderstelde oorspronkelijke grootte. In zijn nieuwe functie zou het een postkantoor worden met woning voor de postmeester; het opende op 29 mei 1903.

Het pand werd na de oorlog herbouwd en in februari 1923 ging het postkantoor er terug open. In 1996 verliet De Post het gebouw en kwam het leeg te staan.

De straatgevel is zeven traveeën breed en bekroond door een gekanteelde borstwering. Hij is versierd met drielobtraceringen die onderaan eindigen op gebeeldhouwde kraagstenen. Ook de spitsboogvensters hebben drielobtraceringen. Op de hoeken zijn twee arkeltorentjes te zien. Hun spitsen eindigen op een dubbele kruisbloem en dragen een windwijzer. Op het zadeldak, met enkele dakkapelletjes, staat een vorstkam. Het bijzondere dakgebinte is uitgevoerd in notelaar. Links en rechts zijn spuwers voorzien.

Sint-Pieterskerk

Na de wederopbouw, gotisch-romaans. Oorspronkelijk een bedehuis, gesticht in 1073 door Robrecht de Fries, graaf van Vlaanderen. In de 12e -13e eeuw werd het een romaanse kerk, toegewijd aan St Pieter. In de 16e eeuw werd die verbouwd tot een gotische hallenkerk. Tijdens de eerste wereldoorlog werd de kerk volledig vernietigd, enkel de gewelven bleven hierbij gespaard. Bij de wederopbouw werden de gespaard gebleven muurdelen geïntegreerd in de nieuwe kerk, de gotische bovenbouw van de toren werd vervangen door een romaanse toren.

Bellegodshuis

Rijselsestraat 38, 8900 Ieper

Een godshuis (of gasthuis, in het Frans Maison de Dieu, Hôtel-Dieu, Hospice, in het Engels Hospice) is een particuliere liefdadigheidsinstelling waar -om godswil- armen, zieken, ouderen en wezen worden verzorgd.

Pas met de Franse Revolutie wordt die caritas vervangen door de staat die zijn verantwoordelijkheid neemt voor de armenzorg met de oprichting van de Burgerlijke Godshuizen (Hospices Civils) en de Burelen van Weldadigheid. Beide instellingen werden na de Eerste wereldoorlog samengevoegd tot de Commissies van Openbare Onderstand, sinds 1976 de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn.

Het Bellegodshuis ontstond in de periode 1270-1274. Het exportverbod van Engelse wol naar Vlaanderen trof de lakennijverheid in Ieper toen hard. Christine van Guînes, weduwe van Salomon Belle, liet haar eigendommen ombouwen voor liefdadige doeleinden. Er kwam een ziekenzaal en een kapel. In 1616 werd een nieuwe kapel gebouwd aan de Rijselstraat (de oude kapel was toen geheel omsloten door het gebouwencomplex).

Chirurgijn Jan Yperman (ca 1260 – 1332) was aan de instelling verbonden. Hij was een een pionier en vernieuwer op vlak van chirurgie en geneeskunde. Het godshuis werd een van de belangrijkste hospitalen in de stad gedurende de middeleeuwen. Door giften groeide het steeds verder, tegen het eind van de 13de eeuw besloeg het de volledig huizenblok.

Het godshuis bleef onder de voogdij van de familie Belle en de nakomelingen tot het eind van het ancien régime. In 1796 kwam het te vallen onder de Burgerlijke Godshuizen die met bejaardenzorg waren belast.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het complex net als de hele stad Ieper verwoest. In de jaren 1920 en 1930 werd het zoveel als mogelijk wederopgebouwd naar de vooroorlogse toestand.

Tot 2018 was het een museum waar de mooiste stukken uit de rijke collectie van het Ieperse OCMW werden tentoongesteld. Nu is die collectie ondergebracht in het Yper Museum. Niet te missen is het schilderij van de Heilige Maagd, omringd door de schenkers Yolente Belle, Joos Bryde en hun kinderen; het werd in 1420 geschilderd en is daarmee één van de oudste schilderijen in België. Naast andere schilderijen van oude meesters bevat de collectie enkele opmerkelijke meubels zoals een unieke linnenpers uit de 17e eeuw en het enige ‘wandtapijt’ in Iepers openbaar bezit: een altaarvoorhangsel uit de 17e eeuw.

Sinds juli 2016 is het gebouw in erfpacht gegeven aan het psychisch revalidatiecentrum Hedera.

Houten huis

Rijselstraat 204, Ieper

In het begin van de 19de eeuw telde Ieper nog meer dan negentig houten huizen; ten gevolge van saneringsmaatregelen verdwenen zij alle, op één na, vlakbij de Rijselpoort.

Voor de Eerste Wereldoorlog was dit het laatste voorbeeld van de Ieperse middeleeuwse houtarchitectuur, daterend uit het eerste kwart van de 16de eeuw. Het werd gerestaureerd door architect Jules Coomans in 1912 waarbij de oorspronkelijke houtverbindingen vervangen werden door gesmeed ijzeren nagels.

De reconstructie dateert van 1924. De eerste bouwlaag is uitgevoerd in gele baksteen waarboven houten puntgevel met verticale plankenbeschieting overkragend op de natuurstenen consoles van de bakstenen zijpuntgevels.

Vismarkt

Vismarkt, Ieper (tussen Boterstraat en Kiekenmarkt)

Markt

Tot 1714 liep de westelijke arm van de Ieperlee hier in open lucht. Dat jaar werd ze overwelfd waardoor de Waterstraat die langs het riviertje liep, heel wat verbreedde. De visverkoop verhuisde naar hier (van de Boomgaardstraat) en de naam wijzigde naar Vismarkt.

Op de overwelfde Ieperlee kwamen enkele verkoopsstallen; de verkopers van zeevis kregen een overdekte toonbank, de toonbanken van de verkopers van riviervis stonden onder de blote hemel.

De elegante smeedijzeren vooroorlogse verkoopstallen werden in 1923 bij de wederopbouw vervangen door nogal logge arduinen constructies onder schilddaken.

Kort na Wereldoorlog Twee raakte de vismarkt in onbruik.

De Vispoort of Neptunuspoort

Boterstraat, Ieper

Na de overwelving van Ieperlee kreeg de toegangsweg vanaf de Boterstraat naar de Vismarkt een monumentale poort met een bas-reliëf uitgevoerd door de Ieperse beeldhouwer Louis Ramaut. Het stelde de zeegod Neptunus voor, die op een wagen, getrokken door twee onstuimige paarden, vertoornd uit de stormachtige zee opduikt. Bovenaan wordt het stadswapen geflankeerd door twee monumentale dolfijnen.

Eind 19de eeuw was het heel bouwvallig geworden en in 1907 restaureerde stadsarchitect Jules Coomans, samen met beeldhouwer Kamiel Cornillie, het geheel. Vernietigd in de Eerste Wereldoorlog.

Pas in 1938 gebeurde de wederopbouw (door beeldhouwer Deraedt). Ondertussen had het huis ernaast in de Boterstraat er een verdieping bijgekregen. De reconstructie werd dus hoger en smaller. Het model voor de kwade zeegod vond Deraedt in badmeester Van Uxem.

Minckhuisje

Er kwam ook een lokaal voor de “minckmeester” (veilingmeester en de viskeurders): het minckhuisje; hier moesten de visverkopers tol betalen.

In 1898 werden 3 huizen van de Kiekenmarkt onteigend om meer ruimte te bieden aan de Vismarkt en in 1899 kwam er een nieuw Minckhuisje, ontworpen door architect Jules Coomans in neogotische stijl, met een fraaie smeedijzeren omheining.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontsnapte het minckhuisje wonderbaarlijk aan de eerste beschietingen, maar later werd het toch vernietigd. In 1923 werd het identiek herbouwd.

Herbergen

De Vismarkt was en is een populaire vestigingsplaatsen voor herbergen. Zo heette het café op de hoek met de Kiekenmarkt “Poissonnerie Yproise”, het huidige café “’t Fenomeen” heette “De Karper”, en “De Vage Belofte” was “De Vischmijn”. Het meest bekende (en beruchte) café was “Au Saumon – In den Zalm”, dat zich bevond waar nu “In Companie” is. “Gasthof Den Zalm” werd reeds genoemd in 1530. Dit lokaal had op het einde van de 20ste eeuw naam en faam als het alternatieve jongerencafé en “Onafhankelijke republiek De Vort’n Vis”.

De vestingen

De best bewaarde vesten van België.

Van het machtig bolwerk resten nog twee derden van de gebastioneerde binnenversterking en de vestigingsgracht met drie halve manen; verder nog fragmenten en/of tracé van het buitenwerk en sporen van een oorspronkelijk overstromingsgebied.

De vestinggrachten worden gevoed door de Dikkebusvijverbeek en de Kemmel- en Bollaertbeek. De regeling van de waterstand gebeurt in de Vaubantoren bij de Dikkebussevijver en in de sluiskamer in de kazematten aan de Rijselsepoort.

Geschiedenis van de vestingen

toon meer ..

Voor 1100 waren er al versterkingen rond de handelsnederzetting: een gracht, aarden wallen met palissaden en hier en daar houten torens of gevechtsplatforms. Die vestingen werden tijdens de groei van de stad telkens uitgebreid en de poortgebouwen werden verder versterkt en uit steen opgetrokken.

Op het hoogtepunt van de Ieperse macht (13de-14de eeuw) kwam er een tweede omwalling bij van hetzelfde type: de Uyterste Veste die een lengte had van meer dan 7 km. Deze omwalling was bedoeld om ook de buitenparochies, vier in getal, te beschermen maar die werd in 1383 (bij het Beleg van Ieper door de Engelsen en de Gentenaars) weer opgeheven.

Onder de Bourgondiërs (15de eeuw) kwam de eerste stenen omwalling tot stand: een bakstenen muur met vele hoge torens.

Bij het begin van de 16de eeuw werden de torens afgetopt en werden de stenen wallen aangedamd, zodat er geschut op geplaatst kon worden en tegen het einde van de 16de eeuw legden de Spanjaarden de eerste bastions in Italiaanse stijl aan. De versterkingen werden in de loop van de 17de eeuw voortdurend gemoderniseerd.

Na herhaaldelijke Franse aanvallen in 1648 en 1668 werd er in 1669 een citadel gebouwd aan de oostkant van de stad (werk van de ingenieur Bourgeois uit Lille, in Spaanse dienst).

In 1678 kwam de stad in Franse handen. Ieper werd één van de Pré Carré steden. Vauban behield veel van de bestaande elementen, vooral aan de zuidkant van de stad, waar een grote inundatie of overstromingszone de oude Bourgondische wallen beschermde. De rest van de stad kreeg een hoofdomwalling in rode baksteen van ongeveer 10 meter hoog.

Op verschillende plaatsen werden bastions (vijfhoekige versterkingen) met katten (verhoogde batterijen voor het zware geschut) aangelegd. Onder de wallen kwamen er souterrains (kazematten, bomvrije ondergrondse ruimten, die indertijd onder meer als opslagplaats voor geschut en ander materieel werden gebruikt). Daarnaast kwamen er nog een kruitmagazijn en een laboratorium waarin munitie werd samengesteld.

Vervolgens werden de vestinggrachten uitgediept en verbreed. Vauban bouwde midden in die grachten afzonderlijke verdedigingswerken zoals tenailles, demi-lunes en contregardes (halvemaanvormige of driehoekige, versterkte eilanden). Via poternes (tunnelgangen) of via een trap vanuit het bastion kon men de bootjes bereiken om naar de overzijde te varen om bij de voorversterkingen te geraken.

Verder bestond de vesting uit vier enorme hoornwerken (M-vormige voorversterkingen): het hoornwerk van Antwerpen, het hoornwerk van Torhout, het hoornwerk van Elverdinge en het hoornwerk van Belle.

Er kwam ook een militaire benedenstad, waar zich nu de Kaai uitstrekt aan het kanaal Ieper-IJzer, omringd met een gebastioneerde omwalling.

Tenslotte werd ook de hydrografie van de hele streek onder controle gebracht door het graven van bijkomende kanalen vanaf de twee vijvers bij de stad en het aanbrengen van sluizen en dammen of beren in de stadsgrachten. Zo was de vestingstad gedeeltelijk omringd met grote oppervlakten grond die onder water werden gezet: de inundaties van Mesen (Verdronken Weide), Belle en Paddevijver.

La ville d'Ypres, plan des fortifications, gravure ancienne, 1743

In 1715 werd Ieper Oostenrijks met een Nederlandse strijdmacht. Het werd één van de Barrièresteden (met onder meer Menen, Waasten, Veurne, Doornik) : steden in de Oostenrijkse Nederlanden waar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden garnizoenen mocht legeren als buffer tegen Franse expansie. De aanwezigheid van protestantse troepen werd door de katholieke inwoners maar matig op prijs gesteld en belette niet dat de Fransen Ieper in 1744 gemakkelijk konden innemen. Mede omdat het onderhoud van de vesting, ten laste van de Oostenrijkers, was verwaarloosd. In 1781 zegde keizer Jozef II het barrièretraktaat eenzijdig op en in 1782 gaf hij bevel de vestingen te slechten en de militaire gronden te verkopen. Alleen de hoofdomwalling bleef staan.

Met de Franse revolutie braken turbulente tijden aan: Ieper werd ingenomen door de Franse revolutionairen, weer ingenomen door de Oostenrijkers en in 1794 uiteindelijk veroverd door de Fransen. Ieper werd een stad zonder militaire functie en de versterkingen vervielen verder.

Pas in 1814-1815 werd Ieper door de Engelsen weer in staat van verdediging gebracht. Na de slag bij Waterloo (1815) besloot men de vesting Ieper te herbouwen als onderdeel van de Wellingtonbarrière tegen Frankrijk. In 1830, bij de Belgische onafhankelijkheid was het werk zo goed als af. Er was een grote bomvrije kazerne bijgekomen en een aantal kruitmagazijnen. Het aantal hoornwerken werd verminderd en een aantal lunetten moesten de verdwenen hoornwerken vervangen.

Het verdedigingsconcept van België wijzigde, grensversterkingen waren overbodig en in 1853 werd het vestingcomplex gedeeltelijk ontmanteld: muren werden gesloopt en grachten opgevuld. Ongeveer één derde van de hoofdomwalling verdween en werd vervangen door een afwateringsgracht met een rondweg aan de binnen- en de buitenkant van de stad, de huidige Wieltjesgracht. De overgebleven vestingwallen werden door achitect Fuchs tot groene wandelparken omgevormd. De militaire gronden van de voorversterkingen werden verkaveld en dienden als stadsuitbreidingsgebied.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog weerstonden de bomvrije kazematten wonderwel aan de zwaarste beschietingen. In de zalen, gangen, kazematten waren toen slaapruimten, een hoofdkwartier en hulpposten ingericht, maar ook de redactie van The Times (The Wipers Times). Veel van deze ruimten waren door de Britse genie uitgegraven in het aarden lichaam van de vestingen. Op de vestingen werden loopgraven uitgegraven. Een deel van deze souterrains is toegankelijk onder gidsbegeleiding.

Na de Eerste Wereldoorlog werden de wallen hersteld en gerestaureerd. Een laatste grote restauratie vond plaats vanaf 1980. Daarna werden er nog verschillende vestingonderdelen hersteld en beter toegankelijk gemaakt.

Rijselpoort

De stadspoort in het zuiden (vroeger de Mesenpoort genoemd), de oudste en enige nog bewaarde stadspoort die twee bewaarde delen van de Ieperse vestingen verbindt.

De poort stamt uit de 14de eeuw en is afgewerkt met Bourgondische torens. Ze werd meerdere malen verbouwd. In de 17de eeuw liet Vauban de toren verlagen en de hoofdwal verbreden. Na vernielingen in de Eerste Wereldoorlog werd de poort weer heropgebouwd.

De Rijselpoort is een combinatie van een water- en landpoort. Rechts van de poort vinden we de sluiskamer met de sluisdeuren van de beken en vestigingswateren, links van de Rijselpoort is de ingang van de overwelfde zaal. Via deze poort komt de Ieperlee de stad binnen maar de Ieperlee is niet de voedingsbeek voor de vestigingsgrachten.

Nabij de Rijselpoort ligt op de vestingen het Ramparts Cemetery, een Brits militair kerkhof.

Leeuwentoren en de Predikherentoren

Arsenaalstraat, Ieper

Deze torens maken deel uit van de 14de-eeuwse vestingen.

In de Franse tijd werden de torens verlaagd en omgebouwd als geschutplatform. De Leeuwentoren dankt zijn naam aan zijn stevigheid: de muren zijn 2,4 meter dik. Een gemetselde tunnelgang door de aarden wal verbindt de toren met de binnenstad. Onderaan de smalle boogschuttervensters werd een ronde opening gemaakt om er de eerste primitieve kanonbuizen te plaatsen.

De Predikherentoren is genoemd naar het (verdwenen) Predikherenklooster dat hier tegen de vestingen aan lag.

Kazematten

Er zijn twee soorten (ondergrondse) bomvrije, gewelfde ruimtes die gebruikt worden voor militaire doeleinden als bewaarplaats voor munitie en levensmiddelen of als schuilplaats voor soldaten: ‘kazematten’ (die hebben geschut en schietgaten) en ‘souterrains’ (die hebben geen geschut en schietgaten).

In Ieper werden rond 1685 ‘souterrains’ gebouwd, volgens de plannen van Vauban. Ze hebben geen schietgaten, er was nooit geen geschut maar ze worden de Kazematten genoemd.

De ruimtes kenden een polyvalent gebruik: eerst eeuwenlang als krijgsbakkerij voor het garnizoen van de vesting; tijdens WO I als Brits hoofdkwartier, verblijf- en rustplaatsen, drukkerij; tijdens WO II als schuilplaats voor de Ieperse bevolking. En nadien als ijsfabriek, champignonkwekerij, kaasrijperij,…

Nu is er een toeristisch onthaalcentrum, een stijlvolle brasserie, een stadsbrouwerij.

Brouwerij Kazematten

Houten Paard 1, 8900 Ieper +32 (0)57 38 80 21

Ieperse stadsbrouwerij onder de vestingen die de stad omwallen. Hier werd tijdens WO I het satirisch blad Wipers Times gedrukt; nu worden hier de bieren Wipers Times gebrouwen.

www.kazematten.be

Poterne trap

Ingang tegenover St Jacobsstraat 66, Ieper

Via deze trap kon men van de vestingen naar de gracht, om zo per boot de voorversterkingen te bereiken.

Houten paard

Tot aan de Franse Revolutie kon een rechtbank zowel vrijheidsstraffen (gevangenis, verbanning) of lijfstraffen (brandmerken, geseling, radbraken…) uitspreken.

Een houten paard was een marteltuig in de vorm van een rudimentair paard met spitse rug. Het werd tot in de 18e eeuw gebruikt voor het straffen van militairen die een vergrijp hadden gepleegd.

De gestrafte moest gedurende een tijd op dit paard blijven zitten. Vaak werd er extra ballast, zoals zandzakken aan zijn voeten gehangen en/of pinnen op de rug van het paard aangebracht. Deze straf werd in het openbaar uitgevoerd, zodat de publieke vernedering als extra smaad werd ervaren (vandaar: schandpaard).

Een dergelijk strafwerktuig bevond zich op de Ieperse Grote Markt en vermoedelijk hier, nabij de vestingen en vroegere kazerne, op de plaats die nu Houten Paard heet en waar, tot voor de Eerste Wereldoorlog, de herberg het Houten Paard was.

Het Kruitmagazijn

Esplanade, 8900 Ieper

Een magazijn gebouwd in 1817 door het Nederlandse leger op de fundamenten van een Frans poedermagazijn, dat dateerde van 1684. De muren van het bomvrije gebouw zijn 2.5 tot 3 meter dik. Tussen dak en koepelplafond was een buffer van leem aangebracht.

Het kruitmagazijn werd gebruikt om buskruit op te slaan, vandaar ook de naam. De binnenruimte bestond uit 2 verdiepingen en kon in totaal 75 000 kilogram buskruit bevatten. Men stopte het kruit in houten tonnen van elk zo een 57 kilogram. Om vonken te vermijden waren de spijkers, deurhengsels en sloten van brons.

Het kruitmagazijn overleefde de Eerste Wereldoorlog en werd prachtig gerestaureerd. Vandaag wordt het gebruikt als vergaderzaal en opvangplaats voor toeristen.

Pill Boxes (Moir bunkers)

Op de vestigingswallen, bij het Kruitmagazijn (op het laatste demibastion) bevinden zich twee Britse Moir bunkers, ze konden via een ondergrondse tunnel die onder de vestingen liep, bereikt worden.

Ze werden gebouwd in 1918 toen het voorjaarsoffensief de Duitse legers op ruim een kilometer van de Ieperse stadsmuren bracht.

Een pillbox is een kleine, cilindervormige bunker (diameter: 230 cm) met een stalen dak waarop beton was gegoten. Het dak werd op acht kleine stalen pootjes geplaatst op de gemetselde wanden zodat er een opening was waardoor de schutter 360° zicht had. De bunker werd voorzien van een machinegeweer, geplaatst op een draagstel met as, zodat de schutter rondom kon richten.

Verftuin

Vestingen, boven de kazematten achter Sint-Jacobskerk.

De lakennijverheid bestond uit het weven en verven van wollen stof. Dat verven gebeurde met behulp van planten, mineralen en het water van de Ieperlee.

Die verfplanten werden nu aangeplant in zeven grote kuipen op de vestingen. De vorm ervan is geïnspireerd op de oorspronkelijke kuipen waarin de verfplanten gekookt werden.

Elke kuip heeft een andere bodemsamenstelling: wede en wouw, goed voor respectievelijk blauwe en gele kleurstof (groeien goed op een schrale ondergrond); meekrap, die een rode verfstof levert, (houdt van vochtige kleigrond). Daarnaast zijn er ook nog planten en korstmossen die secundaire kleuren leveren.

Eiland en Vredesbrug

Eiland, 8900 Ieper

Bij de historische vesten hoort ook “Het Eilandje”; het werd in 1640 aangelegd door de Spaanse bezetter en herbergde een munitiedepot.

Na de Eerste Wereldoorlog ontpopt deze halve maan zogenaamd zich tot een gekend ontspanningsoord, namelijk huidige herberg met speelpleintje en mogelijkheid tot pleziervaren.

Nu is het eiland nog steeds een domein van rust en ontspanning, enkel bereikbaar via de “Peace Bridge”: een brug in cortenstaal met een balustrade die artistiek verfraaid is met het woord “vrede” in 92 talen. Een statement van universele verdraagzaamheid om de vredesboodschap van Ieper te versterken.

Op het eiland bevindt zich een restaurant:

Pacific Eiland
Eiland 2 – 8900 Ieper +32 57 20 05 28

www.pacificeiland.be

Menenpoort & Last Post

De Poort

Unesco werelderfgoed.

Een Romeinse triomfboog, opgericht waar de middeleeuwse oostelijke stadspoort naar Menen stond, als Brits oorlogsmonument met de namen van 54.896 vermiste Britse soldaten, toch al wie vermist werd tot en met 15 augustus 1917 (Slag bij Langemark). De vermisten vanaf 16 augustus 1917 staan vermeld bij het Tyne Cot Memorial.

De Menenpoort staat eigenlijk als het algemene symbool voor de Eerste Wereldoorlog. De Commonwealth War Graves Commission is eigenaar en beheerder van het monument, ontworpen door Sir Reginald Blomfield.

Last Post

Al sinds 1928 wordt elke avond om 20u stipt de “Last Post” geblazen onder de machtige gewelven van de Menenpoort. Van 1 januari tot 31 december, in alle weersomstandigheden.

De Britten brachten, tijdens de inhuldiging van de Menin Gate Memorial in 1927, de eerste uitvoering van de Last Post. Dat maakte grote indruk op de Belgische autoriteiten die een manier zochten om de gesneuvelden blijvend te eren.

In 1928, met de tienjarige herdenking van de oorlog, kwam het Royal British Legion terug naar Ieper, tesamen met heel wat oud-strijders, weduwen en wezen van gesneuvelden en hun familieleden. De hele zomer werd elke avond de Last Post gespeeld.

In 1929 werd uiteindelijk de Last Post Association opgericht en sindsdien klinkt de Last Post elke avond -met een onderbreking tijdens de Duitse bezetting in Wereldoorlog II.

De Last Post is oorspronkelijk het klaroengeschal dat het einde van de werkdag aankondigde, die van oorsprong Nederlandse gewoonte zou zijn overgenomen door Engelse troepen die in de 17e eeuw in de Noordelijke Nederlanden verbleven. De taptoe groeide uit tot een eresaluut, de laatste groet aan de gesneuvelden. Verschillende landen hebben een eigen versie, zoals de Nederlandse Taptoe of het Amerikaanse Taps. De Belgische versie werd in 1919 gecomponeerd door Honoré Hendrickx.

In Ieper wordt de Britse versie uitgevoerd, op ‘Duty Bugles’, instrumenten afkomstig uit het Britse leger, ter ere van de soldaten van het toenmalige Britse Rijk en van de geallieerden die in Wereldoorlog I in de ‘Ypres Salient’ gesneuveld zijn.

De dagelijkse Last Postplechtigheid is vrij en gratis toegankelijk voor iedereen, zonder reservatie vooraf. Het is geen ’toerist attractie’ maar een ingetogen eresaluut.

http://www.wo1.be/nl/db-items/menenpoort

Musea

In Flanders Fields Museum

Grote Markt, Ieper.

Gevestigd in de Lakenhallen.

Reeds in 1932 werd hier het eerste oorlogsmuseum opgericht, het Oorlogsmuseum van de Ieperschen Uitsprong door de Brit Murphy.

In Flanders Fields Museum is de ideale aanloop voor een bezoek aan de frontstreek. De museumindeling geeft aan de hand van nieuwe invalshoeken en persoonlijke verhalen een inleiding op het verhaal van de Eerste Wereldoorlog.

De belforttoren maakt een verbinding tussen het binnen- en buitenverhaal. Als bezoeker ontdek je bovenop de toren het landschap als laatste getuige van de oorlog.

http://www.inflandersfields.be

Yper Museum

Grote Markt 34, Ieper (in een vleugel van de Lakenhallen) +32 57 239 220

Elf eeuwen geschiedenis van Ieper: Lakenstad, Middeleeuwse grootstad, Vestingstad, Bisschopsstad, Militaire stad, Verwoeste en wederopbouwstad, Kattenstad, Vredesstad, Westhoekstad,.. Ieper was en is het allemaal.

Ook de collectie van het vroegere Bellegodshuismuseum is hier ondergebracht. Niet te missen is het schilderij van de Heilige Maagd, omringd door de schenkers Yolente Belle, Joos Bryde en hun kinderen; het werd in 1420 geschilderd en is daarmee één van de oudste schilderijen in België. Naast andere schilderijen van oude meesters bevat de collectie enkele opmerkelijke meubels zoals een unieke linnenpers uit de 17e eeuw en het enige ‘wandtapijt’ in Iepers openbaar bezit: een altaarvoorhangsel uit de 17e eeuw.

Toen het Onderwijsmuseum sloot werden de topstukken verhuisd naar dit stadsmuseum, ‘waar ook het belang van Ieper als onderwijsstad zou belicht worden’.

https://www.ypermuseum.be/

Museum A. Merghelynck

Merghelynckstraat 2, 8900 Ieper

Reconstructie van het gebouw uit 1174. In prachtig geklede salons en boudoirs met originele Franse stijlmeubelen, schilderijen en zilverwerk, gered uit de branden van de Eerste Wereldoorlog. Enkel op reservatie, verplicht met een gids.

http://www.merghelynckmuseum.be

Tortelbos

Pannenhuisstraat, Ieper

Het Tortelbos ligt op een terrein waar zich in de 19de eeuw twee kasteeldomeinen uitstrekten: ten oosten het domein Beau Séjour en ten westen het Sint-Pieterskasteel. In deze omgeving bevonden zich trouwens nog meer kastelen. Ze werden allemaal vernield tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Het bos werd heraangeplant en is nu een echt speelparadijs waar kinderen vrij op avontuur kunnen trekken buiten de aangelegde paden en zonder toelating van de boswachter.

Er zijn vier open plekken die dienen als speelweide, tunnels en speelheuvels.

Sneukelpad: langs het Sneukelpad aan de rand van het bos staan allerlei struiken met eetbare vruchten: mispel, vlier, aalbes, stekelbes en framboos. Ook de wilde bramen leveren lekkere zomervruchten op.

Speurtochten: ontdek het Tortelbos door plezante doe-opdrachten en leuke weetjes. De doelgroep zijn kinderen van 4 tot 12 jaar. Deze speurtocht (en nog vele andere) zijn te verkrijgen in bezoekerscentrum De Palingbeek.

De bodem van het Tortelbos kan erg drassig zijn in de winter en droog in de zomer. Op de drogere plaatsen groeien zomereik, haagbeuk, beuk en winterlinde en op de nattere grond wilgen, populieren, zwarte els, zachte berk, gewone es en zoete kers.

In het jonge Tortelbos huizen veel zangvogels en zoogdieren. Ook roofvogels en uilen voelen er zich thuis. Het domein bevat ook een mooie poel met zacht hellende oevers. Dit is een mooi biotoop voor allerlei waterdiertjes. Rondom de poel is voldoende ruimte voor een bloemrijk hooiland.

https://www.natuurenbos.be/tortelbos

Militaire begraafplaatsen

In ‘groot Ieper’ zijn er heel veel oorlogskerkhoven. Zeker een bezoek waard: Saint-Charles de Potyze, het grootste Frans oorlogskerkhof (uitzonderlijk: mét een mooie, moderne calvarie) en Bedford House Cemetery (Zillebeke), één van de grootste Britse begraafplaatsen in de Westhoek, met een unieke tuinarchitectuur.

Saint-Charles de Potyze

Bedford House Cemetery

Andere

Tientallen Britse militaire begraafplaatsen liggen in de verschillende Ieperse deelgemeenten, maar ook het stadscentrum telt een aantal Britse begraafplaatsen:

Aeroplane Cemetery
Belgian Battery Corner Cemetery
Duhallow A.D.S. Cemetery
Menin Road South Military Cemetery
Potijze Burial Ground Cemetery
Potijze Chateau Grounds Cemetery
Potijze Chateau Lawn Cemetery
Potijze Chateau Wood Cemetery
Ramparts Cemetery
Ypres Town Cemetery
Ypres Town Cemetery Extension
Ypres Reservoir Cemetery

Je winkelwagen

Ieper (stad)

Geschiedenis

Keure

Lakenindustrie – opkomst, bloei en verval

Opkomst 11de eeuw

Bloei – 13de eeuw

Verval – 14 en 15de eeuw

Jacob van Artevelde

De Gentse Opstand (1379-1385)

Slag op het Beverhoutsveld 1382

Slag bij Westrozebeke 1382

Het beleg van Ieper 1383

Onze-Lieve-Vrouw van Thuyne

Wapenstilstand en Vrede 1385

Geen waterweg naar Schelde- en Leiebekken.

Godshuizen

Calvinisme

Vestingingstad

WO1

Ieperboog

Totale verwoesting en wederopbouw

Burgerbevolking

Burgerwacht

Inwoners en vluchtelingen

7 oktober 1914, de dag dat de Duitsers in Ieper waren

Stadswandelingen

Ieper – Stadswandeling 6,60 km vlak.

Ieper – Vestingsroute 2.60 km vlak

De Verloren Sleutel

Battlefield 1914-1918 – Iepers Oorlogsverleden

Bezienswaardigheden

Westhoek jaren 50 VRT (Ieper)

De Grote Markt met middeleeuwse uitstraling

De Lakenhalle

Belfort

Beiaard

Beelden op voorgevel lakenhallen en belfort

Het Nieuwerck

Klein Stadhuis

Het Vleeshuis

Kasselrijgebouw.

Sint-Maartenskerk

Graf van Cornelius Jansenius.

Graf van Robrecht van Béthune.

Doek “Het beleg van Ieper in 1383”

Lapidarium

Kloosterpoort

Saint George’s Memorial Church

Eton Memorial School

Sint-Jansgodshuis

Rijselstraat

Tempelierssteen

Sint-Pieterskerk

Bellegodshuis

Houten huis

Vismarkt

Markt

De Vispoort of Neptunuspoort

Minckhuisje

Herbergen

De vestingen

Geschiedenis van de vestingen

Rijselpoort

Leeuwentoren en de Predikherentoren

Kazematten

Brouwerij Kazematten

Poterne trap

Houten paard

Het Kruitmagazijn

Pill Boxes (Moir bunkers)

Verftuin

Eiland en Vredesbrug

Menenpoort & Last Post

De Poort

Last Post

Musea

In Flanders Fields Museum

Yper Museum

Museum A. Merghelynck